Co z tymi stożkami?

W ostatnim czasie razem z moimi przyjaciółmi rekonstruktorami zmierzyliśmy się z ciekawym według mnie tematem dotyczącym stożków. Każdy z nas miał swoją teorię na ten temat. Ale tak naprawdę nigdy wcześniej nie wnikaliśmy mocniej w aspekty historyczne takich namiotów.
Przyszedł na to odpowiedni czas. I o tym będzie dzisiejsza notka.

* Czy stożki są poprawne historycznie na wczesne średniowiecze?
* Co mówi nam ikonografia, kroniki i znaleziska?
* Czy stożki były namiotami typowymi dla kultury chrześcijańskiej?
* Jakie są moje przemyślenia?

Rozważając poprawność historyczną stożków musimy przeanalizować dostępne dla nas źródła, które nie są łatwe i jasne w 100%.  Przeanalizowałam ich wiele pod kątem występowania namiotów na rycinach i w opisach. Dzisiaj chciałabym się skupić na trzech:

1. Psałterz Utrechcki (Utrecht Psalte), z którego ryciny bardzo chętnie pokazywane są przez rzemieślników szyjących namioty na wczesne średniowiecze.

2. Pięcioksiąg Abrachama (Pięcioksiąg z Tours)

3. Psychomachia 

Psałterz Utrechcki (Utrecht Psalte) 
Zacznijmy od tego czym właściwie jest Psałterz Utrechcki, na którego ilustracje tak chętnie powołują się rzemieślnicy szyjący namioty. Jest to iluminowany manuskrypt z IX wieku zawierający łaciński psałterz. Księga powstała w latach 816 – 834 w kręgu założonej przez św. Ebona tzw. Szkoły z Remis, działającej przy opactwie benedyktynów  w Hautvillers (Francja).
Zawiera 150 psalmów i 16 pieśni biblijnych. Mówi się, że jest to śpiewnik Starego Testamentu, zresztą używany do dzisiaj w czasie modlitw żydów i chrześcijan. Prawdopodobnie jego wykonanie zlecił arcybiskup Ebbo Remis jako prezent dla nowo narodzonego wnuka Karola Wielkiego.
Badacze twierdzą, że nad ilustracjami pracowało sześć różnych osób. Sam manuskrypt opisuje się jako nerwowy, dynamiczny i surrealistyczny z czym osobiście się zgadzam w całej rozciągłości.

Księga ma 226 stron z czego 6 przedstawia ilustracje, na których odnaleźć możemy namioty (3 z saksonami, 1 ze stożkiem w naszym dzisiejszym rozumieniu i 2 ze stożkami na planie kwadratu).

Na anglojęzycznych stronach ludzie starali się opisać namioty z Psałterza w następujący sposób:

– Psalm 26: Trzy saksony na lewo i dwa na prawo. Przedni namiot po lewej stronie ma widoczne krawędzie kołków.
– Psalm 60: Jeden namiot stożkowy, na jego wierzchołku krzyż. Widać kołki oraz prawdopodobnie małą ściankę widoczną po lewej stronie.
– Psalm 82: Cztery stożkowe namioty. Każdy z nich ma krucyfiks na czubku. Tylko przy dolnych namiotach widać kołki i otwarte klapy (Cytat z manuskryptu do ilustracji: „Po jego klęsce Sisara uciekła do namiotu Jeal, żony Hebera. Zamiast go ukrywać, Jeal zamordował go.”
– Psalm 119: Trzy saksony w prawym dolnym rogu.

Czego ja się dopatrzyłam analizując ilustracje, na których były namioty? 

1. Każdy z przedstawionych stożków miał na czubku krzyż. Logicznym jest więc dla mnie, że były to namioty kultury chrześcijańskiej (może dotarły z Francji, skoro księga z niej pochodzi?).

2. Żaden z przedstawionych saksonów nie miał nigdzie krucyfiksu. Co więcej, wszystkie ilustracje, na których pojawiły się saksony przedstawiały jakąś walkę pod kościołem. lub zakonem (duży, murowany budynek z krzyżami na czubkach dachów). Z saksonów wybiegali ludzie (wikingowie?).
Miałoby to sens jeśli przetłumaczymy treść psalmu, który dotyczył tej konkretnej ilustracji:

Pan jest moim światłem i zbawieniem. Pan jest obrońcą mojego życia. Czy się boje podczas, gdy złoczyńcy zbliżają się do mnie aby zjeść moje ciało? Moi wrogowie, którzy mnie przerażają zostaną osłabieni i upadną.

3. Tylko jedna z trzech ilustracji przedstawiających stożki, przedstawiała stożek w naszym dzisiejszym rozumieniu i wyobrażeniu (na planie koła):

Dzisiejsze stożki używane na reko: 

Ilustracja stożka z manuskryptu:

Tekst psalmu dotyczący tej ilustracji brzmiał: „Dusza moja we mnie. Przejdę do miejsca wspaniałego przybytku, aż do domu Bożego.”

4. Pozostałe przedstawione stożki są na planie kwadratu (mają cztery trójkątne ściany)

Jeśli chcielibyśmy narysować ich schemat myślę, że mogłoby to być coś takiego (czego we współczesnym reko nie widziałam):

Pięcioksiąg Abrahama (Pięcioksiąg z Tours)
Przyjrzyjmy się kolejnemu źródłu, w którym występowały stożki (albo coś stożkopodobnego).Czy jest Pięcioksiąg Abrahama (z którego swoją drogą też chętnie wyciąga się ilustracje jako potwierdzenie istnienia stożkowych namiotów na wczesne reko)? Jest to iluminowany łaciński manuskrypt z VI/VII wieku zawierający tekst Pięcioksięgu Mojżeszowego. Jest jednym z najstarszych znanych rękopisów zawierających tekst Starego Testamentu według przekładu Wulgaty. Pochodzenie księgi jest niepewne (badacze wskazują na Italię, Hiszpanię lub północną Afrykę).
Jak na anglojęzycznych stronach opisano znaleziony na rycinie namiot? Dwie białe, prawdopodobnie stożkowe stojaki związane ZEWNĘTRZNYMI drewnianymi ramami. Wierzchołek składa się z dwóch kulek – jednej na drugiej w kolorystyce czerwono-biało-niebieskiej. Dekorowane krawędzie. 
Przy ilustracji tekst: „Na pustyni namioty z Mojżeszem i Jozue po lewej stronie, a Aaron i jego synowie z prawej strony.”

Niestety nie udało mi się dotrzeć do samej ilustracji. I znów wniosek jest jeden: stożek jako namiot używany przez chrześcijan. 

Psychomachia 
Jedno z moich ulubionych źródeł. Czym była? Poematem rzymskiego poety Aureliusza Prudencjusza Klemensa. Opisuje on walkę dobra ze złem w duszy człowieka. Utwór wprowadził topos nazywany od jego tytułu psychomachią, obecny w wielu późniejszych dziełach. Cóż ciekawego możemy tam znaleźć?

Opis namiotu z anglojęzycznych stron: Nieznany projekt namiotu. Okrągły wierzchołek z żółtym kwadratem na środku. Sznurki dochodzą do okrągłego wierzchołka, ale lina dachu nie jest widoczna. Wejście ma prostokątny kształt. Widzimy jak Sarah wpadła do wnętrza namiotu. Sznurki są przywiązane do trójkątnych kołków po lewej i prawej stronie namiotu, a trzy z linami są przywiązane do drzewa po lewej stronie. 
Nie wiemy czy to typowy stożek. Coś „stożkowatego” na pewno. Ukazane w odniesieniu do biblijnej opowieści o Abrachamie.

Moje osobiste wnioski
Biorąc pod uwagę ryciny występujące w wielu księgach spokojnie możemy postawić hipotezę, że stożki były używane we wczesnym średniowieczu. Czy były dokładnie takie jakie znamy z dzisiejszych imprez rekonstrukcji? Tu pozostaje nam snuć jedynie domysły. Możliwe, że namioty na planie kwadratu (które przeważały na rycinach) były tylko uproszczeniem. Możliwe też jednak, że naprawdę tak wyglądały. Tego nie wiemy i jest duża szansa, że się nie dowiemy. Jedno jest pewne: coś stożkowatego występowało i nie ulega to wątpliwości. Swoją drogą może jakiś rzemieślnik pokusi się o rekonstrukcję stożka na planie kwadratu? 🙂

Druga sprawa to krzyże i nawiązania biblijne. Wszystkie przedstawiane stożki miały na czubkach krzyże lub nawiązywały do wydarzeń biblijnych. Dodatkowo saksony występujące w tym samym czasie w rycinach nie miały krucyfiksów, ani żadnych innych symboli wskazujących na wiarę chrześcijańską. Co więcej: pojawiały się zazwyczaj na ilustracjach przedstawiających bitwę pod kościołami lub zakonami (przewijały się również w Księdze Machabejskiej, Homiliach Grzegorza z Nazianzos, Leiden Predentius itd). Pokusiłabym się tu o postawienie hipotezy, że stożki były charakterystyczne i typowe dla kultury chrześcijańskiej (Francja, Anglia, Hiszpania), tak jak łodziówki i saksony charakterystyczne są dla kultury pogańskich wikingów. Analizując wszystkie powyższe źródła i patrząc na całokształt miałoby to jakiś spójny sens.

Czy stożki w takim razie są poprawne historycznie? 
Tak (chociaż do końca nie jestem przekonana czy na 100% w takiej formie jaką znamy, ale trzeba sobie jakoś radzić).

Czy odtwarzając słowianina lub wikinga stożek będzie odpowiednim namiotem? 
Myślę, że to kwestia indywidualna danego odtwórcy/drużyny. Wydaje mi się, że jeśli robi się drużynę Słowian (na których ziemiach i w odniesieniu do których nie znaleziono żadnego namiotu) nie ma większej różnicy czy zapożycz się saksona czy stożek. Jednak jeśli robi się wikingów albo drużynę mieszaną (potwierdzone wikińskie namioty są najbliższe kulturowo zarówno dla samych wikingów jak i słowian) i sięga się spoza własną kulturę do kultury chrześcijańskiej to zaczyna być to mniej koszerne (ale jeśli nie zależy komuś żeby być aż tak ultra to osobiście nie widzę problemu w posiadania stożka) – podejście indywidualne!

Pozdrawiam Was cieplutko!
Aldis

P.S. Jakby ktoś chciał sobie pooglądać i poczytać Utrecht Psalter to jest on w formie cyfrowej pod tym adresem: http://psalter.library.uu.nl/page?p=0 Polecam! 

Aldis

Written by Nasze Średniowiecze